فیک نیوز چیست و چگونه خبرهای جعلی را تشخیص دهیم؟

به‌نوشته‌ی کسپرسکی، فیک نیوز و مطالب نادرست معمولاً از سوی وب‌سایت‌هایی منتشر می‌شوند که قصد دارند در زمانی سریع، بر سر زبان‌ها بیافتند. براساس تحقیقات، شبکه‌های اجتماعی اهرمی قدرتمند برای پخش خبرهای جعلی‌اند.

در شبکه‌های اجتماعی فیک نیوز بسیار زودتر از خبرهای واقعی پخش می‌شود، چون غالبا جذابیت بیشتری برای کاربران دارند. دلیل پخش‌شدن فیک نیوز این است که در نوشتن این نوع مطالب از ترفندهایی برای جلب توجه مصرف‌کنندگان محتوای خبری و برانگیختن احساسات آن‌ها بهره گرفته می‌شود. مقالات این‌چنینی غالبا شامل ادعاهای نگران‌کننده هستند و گاهی اوقات ترس و خشم را به مردم تزریق می‌کنند.

شبکه‌های اجتماعی تا حد زیادی بر الگوریتم‌‌های نرم‌افزاری اتکا می‌کنند تا کاربر زمان بیشتری را در آن‌ها سپری کند. این الگوریتم‌ها به‌جای تمرکز روی دقیق‌بودن مطالب، آن‌ها را براساس معیارهایی مثل تعداد لایک و هم‌رسانی به‌نمایش می‌گذارند. اینستاگرام در سال‌های نه‌چندان دور صرفاً مطالب حساب‌های فالوشده را نمایش می‌داد؛ اما امروزه در صفحه‌ی اصلی نیز تعداد بی‌انتهایی از پست‌ها را براساس الگوریتم نرم‌افزاری نمایش می‌دهد. همین رویکرد در شبکه‌های اجتماعی، پخش فیک نیوز را بسیار ساده می‌کند.

شبکه‌های اجتماعی پلتفرمی برای پخش خبر هستند و ناشر خبر محسوب نمی‌شوند. به‌بیان بهتر، تعهدات قانونی نشریه‌های خبری شامل حال پلتفرم‌های اجتماعی نمی‌شود. بات‌های شبکه‌های اجتماعی تأثیر چشمگیری بر پخش فیک نیوز می‌گذارند، خصوصا در پلتفرمی مثل توییتر. بات‌ها می‌توانند تعداد فالورها، لایک‌ها و کامنت‌های حسابی به‌خصوص را افزایش دهند تا از نگاه مردم، آن حساب کاربری رسمیت بیشتری پیدا کند.

ترول‌های اینترنتی که به‌طورعمدی بحث‌های گمراه‌کننده به‌راه می‌اندازند نیز در پخش فیک نیوز نقش دارند. ترول‌ها گاهی اوقات برای غالب‌کردن تفکری خاص، از سوی برخی گروه‌ها پول دریافت می‌کنند. عباراتی مثل «کارخانه‌ی ترول» یا «مزرعه‌ی ترول» به گروه‌های پرتعدادی از ترول‌ها اشاره می‌کند که با هدف مداخله در تصمیمات سیاسی و مهم، به‌طورهدفمند فیک نیوز پخش می‌کنند.

به‌دلیل پیشرفت فناوری، پخش‌کنندگان فیک نیوز امروزه ابزار متنوع‌تری در دست دارند. دیپ فیک فناوری پرکاربرد ولی ترسناکی است که پخش فیک نیوز را وارد مرحله‌ی جدیدی می‌کند. افراد سودجو می‌توانند با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری، تصویر چهره‌ی فردی معروف را روی صورت فردی دیگر قرار دهند و مطالب نادرست را از زبان او پخش کنند. با تدوین حرفه‌ای ویدئو و برش دادن فایل‌های صوتی می‌توان اعتبار بیشتری به دیپ فیک داد.

نمونه‌ی دیپ فیک را در یکی از پربازدیدترین کانال‌های خبری تلگرامی دیدیم، جایی که ویدئویی از ایلان ماسک هنگام اخراج یکی از مدیران توییتر منتشر شد. ویدئو اصلی به مصاحبه‌ی ایلان ماسک و جو روگن ارتباط داشت؛ اما افرادی سودجو آن را ویرایش کردند و شماری از بزرگ‌ترین رسانه‌های ایرانی بدون رعایت اصول روزنامه‌نگاری، ویدئو دیپ فیک را دردسترس مخاطبان‌شان قرار دادند. تشخیص ویدئوهای دیپ فیک کار چندان سختی نیست، بااین‌حال فناوری روز‌به‌روز پیشرفت می‌کند و شناسایی ویدئوهای جعلی از ویدئوهای واقعی سخت‌تر می‌شود.

از زمان روی کار آمدن مقوله‌ی خبررسانی، فیک نیوز نیز همواره همراه ما بوده است. گاهی اوقات خبرهای جعلی تبعات سنگینی در پی دارند و گاهی اوقات با هدف سرگرمی پخش می‌شوند. با این‌وجود، شماری از نمونه‌های فیک نیوز بیشتر از بقیه جلب توجه کرده‌اند.

ویروس کرونا که به‌یک‌باره کره‌ی زمین را درنوردید، مشکلات متعددی برای مردم ایجاد کرد. این بیماری جان تعداد زیادی از مردم را گرفت، اقتصاد را تا مرز فلج‌شدن برد و بسیاری از پروژه‌های کاری را حداقل یک سال به تأخیر انداخت. همه‌گیری ویروس کرونا فرصت مناسبی برای افراد سودجو بود تا با انتشار اخبار جعلی، بازدید مطالب خود را افزایش دهند. در طول بحران کرونا، تعداد زیادی فیک نیوز منتشر شد.

یکی از عجیب‌ترین فیک نیوزهای مربوط به ویروس کرونا که بازدید درخورتوجهی در پلتفرم‌های اجتماعی داشت، مرتبط دانستن این ویروس به فناوری 5G بود. حامیان این ادعا می‌گفتند 5G سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند و ویروس‌ها با اتکا بر ارتباط رادیویی، راحت‌تر پخش می‌شوند. این ادعا را بارها منابع رسمی با ارائه‌ی اسناد علمی رد کردند؛ اما همچنان مردم به پخش ادعای مربوط به ارتباط 5G و کرونا علاقه نشان دادند.

فیک نیوز و اطلاعات گمراه‌کننده در جریان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا به معضل بزرگی تبدیل شد. یک گزارش مستقل نشان داد بخش زیادی از اخبار جعلی مربوط به انتخابات آمریکا را نوجوانان ساکن مقدونیه تهیه کرده‌اند. این افراد متوجه شده بودند که هرچه خبرهای گمراه‌کننده‌ی سیاسی بیشتری بنویسند، بازدید مطالب‌شان بیشتر می‌شود و درنهایت درآمد بیشتری به‌جیب می‌زنند.

در پی حادثه‌ی بمب‌گذاری در ماراتن بوستن در سال ۲۰۱۳، شایعه‌هایی مبنی‌بر دست داشتن دولت ایالات متحده در این اتفاق، پخش شد. گفته می‌شد آمریکا با ترفندهایی پیچیده قصد دارد از این حادثه برای اهداف سیاسی‌اش سوءاستفاده کند. در پی وقوع حادثه‌های تروریستی در سراسر دنیا، غالبا خبرهای جعلی بسیار زیادی با محوریت «عملیات پرچم دروغین» منتشر می‌شود.

وب‌سایت The Onion در سال ۲۰۱۲ مقاله‌ای منتشر کرد و مدعی شد که مطابق‌با نظرسنجی‌ها، کیم جونگ‌اون، رهبر کره‌ی شمالی، جذاب‌ترین مرد دنیا است. درحالی‌که مقاله لحنی طنزآمیز داشت، شماری از رسانه‌های شناخته‌شده‌ی چینی، آن را بازتاب دادند.

هفته‌ها است که ایلان ماسک و توییتر به تیتر یک بسیاری از رسانه‌های فناوری تبدیل شده‌اند. ماسک به‌محض تصاحب توییتر، مدیران عالی‌رتبه‌ی این شبکه‌ی اجتماعی را به بیرون از ساختمان مرکزی هدایت کرد. در آن دوران که اخراج مدیران توییتر به خبری همه‌گیر تبدیل شده بود، شماری از رسانه‌های پربازدید ایرانی ویدئویی دیپ فیک منتشر کردند که هیچ ارتباطی به ماجرای توییتر نداشت. در آن ویدئو، ایلان ماسک یکی از مدیران توییتر را اخراج می‌کرد.

نخست این‌که ویدئو یادشده بخشی از مصاحبه‌ی ایلان ماسک با جو روگن بود که در یوتیوب دردسترس است. در هیچ بخشی از آن ویدئو به توییتر اشاره نمی‌شود. مصاحبه‌ی مذکور چند سال قبل از اعلام تمایل ماسک به خرید توییتر ضبط شد.

نکته‌ی دوم این‌که پس از تصاحب توییتر، تصویری از ایلان ماسک در کافه‌ی داخلی این شرکت منتشر شد. در آن تصویر فردی که ادعا شده بود در پخش زنده اخراج شده است نیز حضور داشت. ویدئو دیپ فیک ایلان ماسک با نگاهی ساده تشخیص‌دادنی بود و اشتباه رسانه‌های پربازدید در انتشار آن ویدئو در نوع خود بسیار عجیب به‌نظر می‌رسد.

مدتی پیش یکی از حساب‌های ناشناس توییتر تصویری فاش کرد که در ظاهر مدل جدید گوشی آیفون SE اپل را نشان می‌داد. شایعه‌ها می‌گویند این گوشی قرار است طراحی شبیه به آیفون XR داشته باشد. دستگاهی که در تصویر دیده می‌شد به‌راحتی ممکن بود کاربران را فریب دهد؛ اما نمای پشتی آن حقیقت را برملا می‌کرد: اپل در گوشی‌هایش جدیدش لوگو را به مرکز پنل پشتی منتقل کرده، درحالی‌که در تصویر منتسب به آیفون SE جدید، نیمه‌ی بالایی پنل پشتی از لوگوی اپل میزبانی می‌کرد.

حساب غیررسمی منتسب به شرکت داروسازی ایلای لی‌لی در توییتی نوشت انسولین رایگان می‌شود. این توییت را حسابی غیررسمی منتشر کرده بود؛ اما به‌شدت پربازدید شد و ساعاتی پس از انتشار آن، ارزش بازار ایلای لی‌لی چند میلیارد دلار افت کرد.

سال گذشته ویدئوهای منتسب به تام کروز، بازیگر معروف هالیوود، در تیک تاک خبرساز شد. در آن ویدئوها تام کروز را هنگام انجام کارهای مختلف و گفتن یک‌سری جملات حساس می‌دیدیم. درنهایت مشخص شد ویدئوهای تام کروز نتیجه‌ی استفاده از دیپ فیک‌ هستند. آن ویدئوها با سرعت سرسام‌آوری در سراسر اینترنت پخش شدند.

مردم در اغلب مواقع تصمیمات مهمی مثل رأی‌دهی به نامزدهای انتخاباتی یا مصرف دارو را براساس مطالبی که در اینترنت می‌خوانند، اتخاذ می‌کنند. همین موضوع اهمیت مقابله با فیک نیوز را بسیار بیشتر می‌کند.

وقتی مردم توانایی تشخیص خبرهای واقعی را نداشته باشند، درباره‌ی مسائل سیاسی و اجتماعی مهم، سردرگم می‌شوند. با افزایش فیک نیوز ممکن است بسیاری از مردم تمامی خبرها را با دید منفی بخوانند. این باعث می‌شود اعتماد عمومی به منابع خبری معتبر کاهش پیدا کند. خبرهای جعلی مربوط به دارو و حوزه‌ی پزشکی نظیر درمان کرونا یا سرطان ممکن است باعث شود که مردم تصمیماتی اشتباه درباره‌ی سلامتی خود بگیرند.

بسیاری از خبرهای جعلی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که در بین کاربران تنش ایجاد کنند. با افزایش تنش، چنددستگی در جامعه افزایش می‌یابد. دانشگاه‌ها از دانشجویان انتظار دارند که برای نوشتن مقالات علمی، به منابع معتبر استناد کنند. دانشجویانی که از منابع غیرمعتبر استفاده می‌کنند، ممکن است درنهایت نمره‌ی کمتری دریافت کنند.