کبر؛ گیاهی ایرانی برای نسخه‌های جهانی
«کبر» یا کاپاریس، گیاهی مقاوم به شوری و خشکی، نه‌تنها خاک‌های مُرده را زنده می‌کند، بلکه وارد زنجیره صادرات دارویی جهان نیز شده و در درمان بیماری‌هایی همچون دیابت و کبد چرب نقش‌آفرین است، گیاهی بومی از دل بیابان‌های ایران، حالا پای ثابت نسخه پزشکان اروپایی شده است.
عصر کانادا – در شرایطی که پدیده بیابان‌زایی و تولید ریزگرد، سلامت محیط‌زیست و کیفیت زندگی مردم در استان‌های مرکزی و جنوبی کشور را تهدید می‌کند، شرکتی دانش‌بنیان موفق شده با بومی‌سازی فناوری تکثیر نهال گیاه دارویی کبر (Capparis spinosa) نخستین و تنها تولیدکننده انحصاری این گونه مقاوم در ایران باشد، گیاهی بومی که در فلات ایران، به‌دلیل سازگاری ذاتی با شرایط خشک و شور خاک و نیز توان پوششی گسترده (۸ تا ۱۰ متر مربع در مرحله بلوغ)، نقش مؤثری در تثبیت ماسه‌های روان و کاهش تبخیر رطوبت سطحی ایفا می‌کند.
همچنین توسعه سطح زیرکشت این گونه، علاوه بر کنترل فرسایش بادی، از طریق ایجاد پوشش دائمی خاک، زمینه‌ساز کاهش ورود ریزگردها به جو شده و به ارتقای کیفیت هوا، به‌ویژه در شهرهایی همچون اصفهان، یزد و کرمان یاری می‌رساند.
پژوهش‌های مشترک با دانشگاه‌های برتر کشور از جمله اردکان، یزد، تهران و گرگان، نیازهای فیزیولوژیک گیاه را ارزیابی کرده و روش‌های آبیاری و تغذیه بهینه را تعیین کرده است؛ فرایندی که طی دو ماه ابتدایی نیازمند آبیاری هفتگی محدود و پس از آن با اتکا به بارش سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی‌متر، تا سال‌ها پایدار و خودگردان خواهد بود.
در عرصه اقتصاد مقاومتی، کبر با تولید غنچه، میوه و عصاره‌ای با خواص دارویی اثبات شده در درمان دیابت و کبد چرب، فرصتی طلایی برای صادرات ایجاد کرده است و بازارهای اروپایی و کشورهای خلیج‌فارس به‌دلیل طعم متمایز و فواید درمانی، مشتریان پر و پا قرص این محصول هستند و تولید عسل دارویی از گل‌های کبر، امکان توسعه زنبورداری بومی را بدون نیاز به کوچ فصلی فراهم می‌کند.
با تصویب طرح «جهش محصولات کم‌بازده» در وزارت جهاد کشاورزی و اختصاص اراضی ملی به کشت گیاهان دارویی، از جمله کبر، چشم‌انداز روشنی پیش روی بهره‌برداران قرار گرفته است و شرکت رویش گستر خورشید با تکیه بر دانش بومی و همکاری‌های علمی، آمادگی دارد تا با ارتقای کیفیت نهال و فرآوری محصولات نهایی، سهم خود را در حفاظت از محیط‌زیست و رونق اقتصادی مناطق خشک ایران ایفا کند.
تولید نهال‌های مقاوم به تنش‌های محیطی با گیاه کاپاریس
زهرا رادمنش، کارشناس کشاورزی‌در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: شرکت دانش‌بنیان «رویش گستر خورشید » به‌عنوان اولین تولیدکننده انحصاری نهال گیاه دارویی کبر (Capparis spinosa) در ایران و پنجمین در جهان، فعالیت می‌کند، این مجموعه با بهره‌گیری از فناوری بومی‌سازی‌شده، اقدام به تولید نهال‌های مقاوم به تنش‌های محیطی کرده و هدف اصلی خود را توسعه کشت پوششی در مناطق بیابانی و خشک‌سالی‌زده قرار داده است.
وی افزود: گیاه کبر یا کاپاریس، گونه‌ای بومی ایران است که از مقاومت بالایی در برابر شوری خاک، کم‌آبی و خشکی شدید برخوردار است. ساختار ریشه‌ای قوی و سیستم پوششی گسترده (۸ تا ۱۰ متر مربع در هر بوته بالغ) این گیاه را برای تثبیت خاک و مهار فرسایش به گزینه‌ای ایده‌آل تبدیل کرده است، با استقرار بوته‌های کبر در اراضی بیابانی، پوشش دائمی خاک فراهم می‌شود که از فرسایش بادی جلوگیری می‌کند و تبخیر سطحی را به حداقل می‌رساند، این موضوع در کنترل ریزگردها و کاهش گردوغبار محلی، به‌ویژه در استان‌هایی مانند اصفهان که اخیراً دچار بحران گردوخاک بوده‌اند، نقشی کلیدی ایفا می‌کند.
کارشناس کشاورزی گفت: غنچه، میوه و عصاره کبر به‌عنوان محصولات صادراتی با جذابیت ویژه برای بازارهای اروپایی و خلیج‌فارس شناخته می‌شوند،
تولید نهال و برداشت محصول، ضمن ایجاد زنجیره ارزش افزوده، فرصت‌های شغلی در مناطق کم‌برخوردار را افزایش می‌دهد و ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور به همراه دارد، در دو ماه نخست پس از کاشت، هر بوته به دو نوبت آبیاری هفتگی (۱.۵–۲ لیتر در هر نوبت) نیاز دارد. پس از استحکام ریشه‌ها، بوته‌ها تا ۳۰ سال باردهی کرده و تا ۸۰ سال به‌عنوان پوشش دائمی باقی می‌مانند، بدون نیاز به آب‌رسانی مصنوعی؛ تنها بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی‌متر کفایت می‌کند. اندام‌های خشک شده این گیاه توسط دام چرای نشده و پوشش خاک همچنان حفظ می‌شود.
رادمنش بیان کرد: شرکت رویش گستر خورشید با دانشگاه‌های اردکان، یزد، تهران و گرگان در قالب پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا همکاری دارد تا نیازهای فیزیولوژیک گیاه را به‌طور جامع شناسایی کرده و کیفیت نهال‌ها را ارتقا دهد. علاوه بر آن، رایزنی با سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان‌های زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی برای اختصاص اراضی ملی به کشت کبر در قالب قراردادهای بهره‌برداری با کرایه اندک در جریان است.
به گزارش ایمنا، با تصویب طرح «جهش محصولات کم‌بازده» وزارت جهاد کشاورزی، کبر به‌عنوان یکی از ۱۰ گیاه برتر دارویی در استان‌های خشک‌سالی‌زده معرفی شده است. شرکت امیدوار است با تسریع در اجرایی شدن سیاست‌های حمایتی و رفع موانع اداری، بهره‌برداران بیشتری بتوانند در توسعه سطح زیرکشت مشارکت کرده و ارزش افزوده بیشتری از عصاره و عسل کبر ایجاد شود، به‌گونه‌ای که حضور ایران در بازارهای جهانی تقویت شود.
بومی‌سازی تولید نهال گیاه دارویی کبر توسط شرکت رویش گستر خورشید نشان می‌دهد که با یک استراتژی مبتنی بر دانش فنی و همکاری‌های علمی-پژوهشی می‌توان ضمن حفاظت از منابع خاکی و مقابله با بیابان‌زایی، به ارزش‌آفرینی اقتصادی و توسعه پایدار دست یافت. ویژگی‌های فیزیولوژیک کبر از تحمل بالا در برابر شوری و خشکی تا پوشش مؤثر سطح خاک در کنار مدیریت بهینه مصرف آب، اساس زیست‌محیطی این پروژه را شکل می‌دهند.
از منظر اقتصادی، تنوع محصولات حاصل از کبر شامل غنچه، میوه، عصاره دارویی و عسل دارویی، فرصت‌های صادراتی و اشتغال‌زایی را در مناطق محروم فراهم می‌آورد؛ فرایندی که اثرات آن بر تأمین ارز مورد نیاز کشور و تقویت اقتصاد مقاومتی غیرقابل‌انکار است. به‌علاوه، طرح‌های حمایتی دولت نظیر «جهش محصولات کم‌بازده» و در اختیار قرار دادن اراضی ملی، زمینه را برای گسترش سطح زیرکشت و درگیر شدن بخش خصوصی و کشاورزان در این حرکت ملی فراهم ساخته است.
چشم‌انداز آینده بر ارتقای کیفیت نهال‌ها، بهبود روش‌های فرآوری عصاره و تولید عسل، و گسترش مطالعات آتی در حوزه فیزیولوژی گیاه تأکید دارد. تداوم پژوهش‌های دانشگاهی و پشتیبانی سازمان‌های غیردولتی و دولتی، کلید توسعه پایدار این فناوری است. در مجموع دستاوردهای رویش گستر خورشید الگویی موفق از هم‌افزایی علم و صنعت در خدمت محیط‌زیست و اقتصاد کشور ارائه می‌کند که می‌تواند سرآغاز فصلی نوین در کشاورزی دارویی ایران باشد.
