فلزات سنگین، زنگ خطر تازه‌ای برای شیوع ADHD در کودکان
مطالعه‌ای جدید نشان داده است که قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین رایج ممکن است با افزایش شیوع اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) مرتبط باشد. این یافته‌ها بر اساس پژوهش‌های پیشین هستند که نشان می‌دهند بین برخی فلزات مانند سرب و مس با افزایش موارد ابتلا به ADHD و شدت علائم آن، ارتباط قوی وجود دارد.
عصر کانادا – پژوهشگران دانشگاهی در اسپانیا، ارتباط احتمالی میان غلظت فلزات سنگین و ضروری در ادرار با تشخیص ADHD و شدت علائم آن را در کودکان ۶ تا ۱۵ ساله بررسی کردند. از بین ۱۹۰ کودک مورد مطالعه، ۱۲۴ نفر مبتلا به ADHD تشخیص داده شده بودند و ۶۶ نفر سالم بودند. این کودکان از دو شهر بارسلونا (۳۵٫۸٪) و تاراگونا (۶۴٫۲٪) بودند.
به نقل از اس‌اف، پژوهشگران بر ۱۵ فلز تمرکز داشتند: سرب (Pb)، آرسنیک (As)، جیوه (Hg)، کادمیم (Cd)، کروم (Cr)، مس (Cu)، کبالت (Co)، آنتیموان (Sb)، روی (Zn)، سلنیوم (Se)، منیزیم (Mg)، وانادیوم (V)، منگنز (Mn)، نیکل (Ni) و مولیبدن (Mo).
نمونه‌های ادرار کودکان به‌صورت ناشتا جمع‌آوری شد تا احتمال آلودگی از محیط کاهش یابد. نتایج نشان داد کودکانی که میزان سرب، کادمیم، مس و آنتیموان در ادرارشان بالا بود، بیشتر به ADHD مبتلا بودند. همچنین، سطح بالای مس و کادمیم با شدت بیشتر علائم بی‌توجهی که در دختران رایج‌تر است مرتبط بود. افزایش مس و آنتیموان نیز با رفتارهای بیش‌فعالی و تکانش‌گری ارتباط داشت.
در ایالات متحده، نرخ تشخیص ADHD در کودکان و نوجوانان از ۶.۱ درصد در سال ۱۹۹۸ به بیش از ۱۱ درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. اما شواهد اندکی وجود دارد که نشان دهد ADHD واقعا بیشتر شده؛ بلکه افزایش آگاهی عمومی و درک بهتر از این اختلال به‌ویژه در زنان و بزرگسالان باعث شده افراد بیشتری به دنبال تشخیص و درمان بروند. برای دختران و زنان تا همین اواخر اغلب به اشتباه اختلالات خلقی دیگر تشخیص داده می‌شد، در حالی که این‌ها می‌توانستند نشانه‌های ADHD نهفته باشند.
این مطالعه و مطالعات پیشین که ارتباط میان قرارگیری در معرض فلزات سنگین و احتمال بالاتر ابتلا به نقص توجه/بیش‌فعالی ADHD را مطرح می‌کنند، با این واقعیت پیچیده‌تر می‌شود که این اختلال از نظر ژنتیکی بسیار ارثی است. در عین حال، محیط نیز می‌تواند عملکرد ژن‌ها را تغییر دهد که پدیده‌ای است که به‌طور کلی تحت عنوان «اپی‌ژنتیک» شناخته می‌شود اما این حوزه بسیار پیچیده، فردی و بررسی آن سخت است.
نکته مهم اینکه در این پژوهش، والدین کودکان بررسی نشده‌اند، پس عوامل ژنتیکی مستقیما لحاظ نشده‌اند. همچنین، بسیاری از فلزات اندازه‌گیری‌شده مانند روی، سلنیوم، منیزیم، منگنز، کبالت و مولیبدن مواد معدنی ضروری هستند و در دوزهای پایین برای بدن مفیدند. فلزاتی چون سرب، کادمیم، جیوه، آرسنیک و آنتیموان، فلزات سمی محسوب می‌شوند. مس، کروم، نیکل و وانادیوم هم ویژگی دوگانه دارند و در مقادیر بالا سمی هستند.
پژوهشگران منابع احتمالی این فلزات را چنین برشمرده‌اند:
سرب: رنگ‌ها و لوله‌کشی قدیمی، سرب و آنتیموان: خاک، گرد و غبار و آلاینده‌های صنعتی، کادمیم: غلات آلوده، اسفناج، بادام‌زمینی و کودهای شیمیایی، مس: لوله‌های قدیمی، ظروف فلزی و آب
کودکان شهر تاراگونا به‌طور خاص سطح بالاتری از برخی مواد مانند آنتیموان و آرسنیک داشتند، که احتمالا به عوامل محیطی منطقه‌ای مربوط است.
جالب آنکه وانادیوم، رابطه‌ی معکوس با ADHD داشت، که با اطلاعات اندکی که تاکنون درباره این عنصر کمیاب داریم، هم‌راستاست. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که دوزهای بسیار پایین وانادیوم ممکن است در درمان افسردگی، اسکیزوفرنی و آلزایمر نقش داشته باشد. اگرچه در برخی موجودات مانند موش‌ها و قارچ‌ها ضروری است، هنوز نقش حیاتی آن در بدن انسان تایید نشده و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
با این حال، شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل محیطی، به‌ویژه تماس با سرب، ممکن است در بروز ADHD و علائم آن نقش داشته باشند. در یک فراتحلیل در سال ۲۰۲۴ که نزدیک به ۱۰۰۰ مقاله را مرور کرده بود، ارتباط قوی میان سرب و شیوع ADHD تأیید شد؛ هرچند سازوکار دقیق زیستی این رابطه هنوز ناشناخته باقی مانده است.
کادمیم و سرب دو فلزی که در این مطالعه نیز مطرح شده‌اند در دهه گذشته بارها به‌عنوان عوامل مؤثر بر اختلالات عصبی مطرح شده‌اند. جیوه نیز مورد توجه بوده، اما برخی پژوهش‌ها در تاثیر آن تردید دارند.
نویسندگان مطالعه خاطرنشان کردند: اگرچه در این مطالعه، متغیرهای مهمی مانند جنسیت، سن، شاخص توده بدنی، وضعیت اقتصادی-اجتماعی و کیفیت تغذیه کنترل شده‌اند، اما عوامل مؤثر دیگری مانند ژنتیک، آلاینده‌های زیست‌محیطی دیگر یعنی ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، آفت‌کش‌ها، هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای که همگی اثرات سمی برای اعصاب دارند، کنترل نشده‌اند. همچنین تاکید شد که اندازه‌گیری فلزات از طریق ادرار انجام شده، که روشی غیرسنتی است و تنها در مورد اکثر فلزات، قرارگیری حدید یعنی چند ساعت یا یک روز را نشان می‌دهد، به‌جز کادمیم که نمایانگر قرارگیری در بلندمدت است.
در سال ۲۰۲۳، پژوهشگران دانشگاه نوتردام مکانیسم‌های آسیب‌رسانی عصبی کادمیم را نشان دادند. آن‌ها دریافتند که سیستم عصبی مرکزی و خودمختار در برابر این فلز آسیب‌پذیر هستند و کادمیم می‌تواند در رهاسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی نیز اختلال ایجاد کند. این عملکردی است که در مغز مبتلایان به ADHD نیز به هم خورده است.
در پایان، نویسندگان نوشتند: این مطالعه مقدماتی، اطلاعات جامعی در مورد ارتباط احتمالی تماس با فلزات سنگین و ضروری با اختلالات رشد عصبی به‌ویژه ADHD در کودکان ارائه می‌دهد و به‌ویژه نشان داده که تماس با فلزات سنگینی مانند سرب، کادمیم، مس و آنتیموان (در منطقه تاراگونا) می‌تواند با بروز ADHD مرتبط باشد. همچنین، مس و آنتیموان با شدت علائم بیش‌فعالی/تکانش‌گری و مس، کادمیم و سرب با شدت علائم بی‌توجهی ارتباط دارند. وانادیوم نیز ارتباط معکوسی با ADHD نشان داد که الگوی تاثیر متفاوتی را مطرح می‌کند.
با این حال، راه‌هایی برای کاهش تماس با این فلزات وجود دارد: استفاده از فیلترهای آب، اجتناب از مصرف آب داغ لوله‌کشی در آشپزی از آن جا که فلزات در گرما بیشتر آزاد می‌شوند، رعایت بهداشت در محیط‌هایی با خاک‌های آلوده به سرب و آرسنیک و متنوع کردن رژیم غذایی برای کاهش مصرف غلاتی که کادمیم بالایی جذب می‌کنند مانند برنج، جو، گندم و جو دوسر.
مصرف مکمل‌هایی چون آهن، روی، کلسیم، اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین C و E نیز می‌تواند به کاهش جذب فلزات سنگین، تقویت عملکرد شناختی و کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از آلاینده‌ها کمک کند.
